کیست تخمدان

کیست تخمدان در زنان دو غده تخم‌ مرغی شکل در دو طرف رحم قرار گرفته و از طریق لوله فالوپ به رحم متصل هستند. آنها حاوی تخمک ‌های نارس بوده که پس از رشد، به تخمک بالغ تبدیل می‌شوند و توانایی لقاح را کسب می‌کنند. در واقع تخمدانها اعضای اولیه تولید مثل در بانوان محسوب می شوند. این غدد انجام سه عملکرد مهم را بر عهده دارند: ترشح هورمون های جنسی زنانه (پروژسترون و استروژن) ، حفاظت از تخمک های ذخیره شده درون خود و آزاد کردن تخمک برای باروری احتمالی.

تخمدان در طی سنین مختلف بنا بدلایلی ممکن است دچار اختلاات و بیمارهایی از جمله : سرطان تخمدان، کیست، تنبلی تخمدان گردد. در این مقاله به بررسی دلایل ایجاد کیست تخمدان، علایم و راه های درمان کیست تخمدان ها می پردازیم:

کیست تخمدان چیست؟

کیست‌های تخمدان کیسه هایی حاوی مایع هستند که درون تخمدان یا روی آن رشد می‌کنند. بانوان در هر سنی ممکن است درگیر آن شوند، هر چند اکثر بانوان در سن باروری دچار کیست می ‌شوند.

انواع کیست تخمدان

انواع مختلفی از کیستهای تخمدان وجود دارد که شایع ترین آن کیست‌های فولیکولی است. در ادامه انواع مختلف کیست تخمدان را بررسی می کنیم:

۱) کیست های فانکشنال ((Functional Cysts

کیست های فانکشنال بر دو نوع هستند:

• کیست های فولیکولی

این کیست ها شایع ترین نوع کیست محسوب می گردد.

هر زن، دو تخمدان دارد که تخمک از این قسمت ها به درون رحم رفته تا با اسپرم لقاح یابند. تخمک درون فولیکول ساخته می شود که شامل فلوئید است و از تخمک در طول مدت رشدش نگهداری می کند. زمانی که تخمک آزاد می شود، فولیکول می ترکد. در برخی موارد، فولیکول مایعات درونش را تخلیه نمی کند و یا پس از آزادسازی تخمک جمع می شود و یا اصلا تخمکی آزاد نمی کند. در این مواقع فولیکول دوباره با مایعات پُر می شود و یک کیست فولیکولی تخمدان را تشکیل می دهد. کیست ها می توانند در هر زمان خود به خود تشکیل شده و پس از چند ماه نیز از بین بروند.

• کیست های لوتئال

این نوع کیست نسبت به نوع قبلی نادرتر است.

پس از آزادسازی تخمک، از فولیکول، بافتی به نام ” کورپوس لوتئوم ” به جا می ماند. کیست لوتئال زمانی ایجاد می شود که کورپوس لوتئوم با خون پُر شود که البته پس از چند ماه از بین می رود.

با این حال اگر این کیست ها شکاف بردارند یا پاره شوند، می توانند باعث درد و خونریزی داخلی شوند.

۲) کیست های پاتولوژیک (Pathological cysts)

این نوع کیست ها نیز بر دو نوع است:

• کیست های آدنوما (Cyst adenomas)

کیست های آدنوما که از سلول های بیرونی تخمدان که آنرا احاطه کرده اند، نشات می گیرند. برخی از این کیست ها حاوی مایعی غلیظ و مخاطی اند، در حالیکه بقیه از آب پُر شده اند. این کیست ها معمولا به جای رشد درون تخمدان، بوسیله ی جزء ساقه مانندی به دیواره بیرونی تخمدان می چسبد و با این کار می تواند رشد قابل توجهی داشته باشد. کیست های آدنوما بندرت می توانند سرطانزا باشند و باید با جراحی برداشته شوند. این کیست ها بیشتر بین زنان بالای چهل سال شایع است.

• کیست های تروتوماس یا درموئید Dermoid cysts Or teratomas cystic))

اینها معمولا خوش خیم هستند و از سلول های سازنده ی تخمک تشکیل می شوند. کیست درموئید تنها با جراحی برداشته می شوند و شایع ترین نوع کیست های پاتولوژیک در زنان زیر ۳۰ سال می باشد.

۳- کیست تخمدان دوران بارداری

کیست های تخمدان ممکن است گاهی در دوران بارداری ظهور کنند که در بیشتر مواقع طی سونوگرافی های پیش از زایمان تشخیص داده می شوند و اغلب خوش خیم بوده و نیاز به جراحی ندارند. اما در صورت بدخیم بودن، پارگی، پیچ خوردگی(چرخیدن کیست یا اختلال در خون رسانی) و بزرگ بودن اندازه کیست (بطوری که برای جنین مشکل ساز باشد) باید فورا جراحی شوند. که در یکی از فولیکولهای تولیدکننده تخمک ایجاد می‌ شود. کیست‌های ساده (فولیکولی) با رشد قسمتی از تخمدان و تجمع مایع داخل آن مشخص می‌شوند، اندازه آنها معمولاً بالای ۳ سانتیمتر است و نباید با فولیکول تخمک که در زمان تخمک ‌گذاری گاهی به اندازه ۳۰ میلیمتر می ‌رسد، اشتباه شوند. بیشتر این کیست‌ها خود به خود یا با مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری در بازه زمانی ۶ تا ۸ هفته از بین می‌ روند و اغلب موجب بروز مشکل نمی‌شوند؛ البته گاهی موجب درد شکمی می‌ گردند. کیستهای مرکب با حضور تیغه یا سپتوم در داخل کیست در سونوگرافی مشخص می ‌شوند که آنها را به حفره‌های متعدد تقسیم می‌ کند؛ بطوریکه کیست چند حفره‌ای ایجاد می‌ شود.

علایم کیست تخمدان

کیست تخمدان بنا به دلایل مختلف ایجاد می‌شود و غالباً صرفاً بخشی از قاعدگی طبیعی هستند. اغلب کیست های تخمدان کوچک و فاقد علایم خاصی هستند و کیست‌ها پس از چند سیکل، به خودی خود از بین می‌روندکه اکثراً خوش خیم هستند. اما کیست‌های پاتولوژیک یا غیرطبیعی، مانند کیست‌های سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، به بروز علایم دردناکی دامن می ‌زنند.

بیمار ممکن است نشانه هایی مثل: درد، بادکردگی، ورم و فشار را در ناحیه زیر شکمی حس کند. این درد می تواند ضعیف، قوی و یا مقطعی باشد.

اگر کیست تخمدان بترکد، بیمار دچار دردی شدید و ناگهانی می شود.

اگر کیست باعث چرخیدن تخمدان شود، بیمار ممکن است درد شدید توام با حالت تهوع و استفراغ داشته باشد.

برخی علائم نادر نیز شامل موارد زیر است:

مسدود شدن مثانه یا روده؛‌درد خفیف در ناحیه کمر و ران پا؛ تکرر ادرار؛ بالا رفتن غیر قابل توجیه وزن

خونریزی غیر طبیعی واژینال؛‌حساس شدن سینه ها (پستان)

کیست های تحخدان ممکن است در اثر عواملی مانند ضربه و فشار زیاد، مقاربت، اختلالات و نوسانات هورمونی بترکند که در ذیل پیرامون نشانه ها و دلایل ترکیدن کیست تخمدان اطلاعات بیشتری ارایه می گردد.

بیشتر بخوانید:  هیستروسکوپی چیست؟

ترکیدن کیست تخمدان

کیست های فیزیولوژیکی تخمدان مانند کیست فولیکولی ممکن است بترکند.

ترکیدن فیزیولوژیکی کیست های کوچک فولیکولار، که با هر تخمک گذاری اتفاق می افتد، معمولا خطر جدی ندارد. این چرخه معمولا بدون علامت و یا با دردی در اواسط چرخه همراه است.

ترکیدن کیست تخمدان منجر به آزاد شدن خون یا مایع درون کیست می شود که ممکن است کیسه صفاق را تحریک کند. کیست های درموئید دارای مایع چربی، مو، استخوان یا غضروف هستند که ترکیدن آنها می تواند مشکلات صفاقی زیادی را به دنبال داشته باشد. معمولا بیمار پس از ترکیدن کیست های درموئید نیاز به جراحی دارد.

از علایم ترکیدن کیست تخمدان عبارتند از: فشار و برآمدگی شکم و درد شدید در ناحیه شکم، خونریزی، سرگیجه، حالت تهوع و کمی تب.

حرکات ناگهانی و ورزش سنگین، ضربه و فشار، نوسانات هورمونی، یبوست ، مقاربت، استفاده از دارو های ضد انعقاد خون از عوامل اصلی ترکیدن تخمدان محسوب می گردد.

راه های درمان کیست تخمدان

درمان کیست تخمدان به اندازه و نوع کیست و علت کیست تخمدان بستگی دارد. بیمار باید به پزشک مراجعه کند تا تحت بهترین روش درمان متناسب با شرایط خاص خود قرار گیرد.

اگر کیست های تخمدان به خودی خود از بین نروند و یا بزرگتر شوند، پزشک برای کوچک شدن یا از بین رفتن کیست ها روش های درمانی زیر را پیشنهاد می کند.

• قرص های ضد بارداری

اگر تخمدان ها کیست ساز باشند پزشک ممکن است قرص های ضد بارداری تجویز کند تا تخمک گذاری متوقف شده و از تولید کیست های جدید جلوگیری شود. این قرص ها همچنین می توانند خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهند. خطر ابتلا به سرطان در زنان یائسه بسیار بیشتر است.

• لاپاراسکوپی

اگر کیست کوچک باشد و نتایج آزمایشات تصویری، خطر ابتلا به سرطان را نشان دهند، پزشک ممکن است عمل لاپاراسکوپی را برای خارج کردن کیست تشخیص دهد. روند جراحی به این صورت است که جراح برش کوچکی در نزدیکی ناف ایجاد می کند و سپس وسیله ای را به درون شکم وارد می کند تا کیست را خارج کند.

• لاپاراتومی

اگر کیست بزرگ باشد، پزشک می تواند با برش بزرگی روی شکم آنرا خارج سازد. سپس از کیست نمونه برداری می شود. اگر کیست سرطانزا تشخیص داده شود، ممکن است عمل هیسترکتومی انجام شود که طی آن رحم و تخمدان ها را در می آورند.

شیوع و فراوانی کیست تخمدان

کیست تخمدان بسیار شایع است و اندازه آن در بازه‌ای از بزرگی نخود فرنگی تا پرتغال متغییر است. اکثر کیست‌ها بی‌خطر هستند، البته کیست‌های بزرگتر (به ویژه کیست‌های با قطر بیشتر از ۵ سانتیمتر) باید طی عمل جراحی خارج شوند، چون کیست‌های بزرگ باعث پیچش تخمدان و مختل شدن خونرسانی می ‌شود.

نکات و توصیه ها به مبتلایان کیست تخمدان

زنانی که کیست تخمدان دارند و دارو مصرف می‌کنند، باید از حرکات ورزشی کششی و جهشی، شنا، دویدن، یوگا و نظایر آن پرهیز کنند. در واقع هر کاری ‌که فشار به لگن بیاورد ممنوع است.

افراد مبتلا به کیست‌ های تخمدانی باید در برنامه غذایی خود مصرف میوه و سبزیجات تازه و رژیم غذایی حاوی غلات و دانه‌ های کامل سبوس‌دار را از یاد نبرند و تا حد امکان مصرف محصولات فرآوری شده و پخته مثل شکلات، کیک و کلوچه، نوشابه، آبمیوه‌های مصنوعی مثل ساندیس را محدود نماینند.